Bouwstenen voor een gezonde leefomgeving

Het is eigenlijk best logisch. Een speeltuin met aantrekkelijk ontworpen speeltoestellen is uitnodigender om in te spelen en te klauteren dan een speeltuin met een saaie vormgeving. In een appartementencomplex waar de trap mooi ontworpen en zichtbaar is, loop je als vanzelf de verdiepingen omhoog, terwijl je in een gebouw met een smalle, donkere, betonnen trap liever de lift instapt. Frank: “Wat we bij AM al langer in de praktijk brengen in onze ontwerpen, werd in een onderzoek van Kenniscentrum Sport & Bewegen bevestigd: ontwerp is cruciaal bij het bevorderen van beweging. Een aantrekkelijk gebouw, een mooie, goed ingerichte straat, wijk of plaats, verleidt mensen om erdoorheen te lopen, te fietsen of om buiten te spelen.” Hoe logisch het ook is, niet altijd wordt het in de praktijk gebracht. Een reden voor AM om de kennis op dit vlak naar buiten te brengen. Frank: “Samen met het kenniscentrum en de Hartstichting wilden we onze ambities en kennis op dit gebied delen om gemeentes en andere gebiedsontwikkelaars praktische handvatten te geven. We laten in de gids ‘Buurt in beweging’ zien hoe ontwerp echt effect heeft op de gezondheid van mensen. Dankzij het onderzoek van het Kenniscentrum en de Hartstichting, kunnen we dit nog wetenschappelijk onderbouwen ook.”

De cijfers over de gezondheid van Nederlanders liegen er niet om, aldus Frank: “Zo’n 50% van de Nederlandse bevolking heeft overgewicht. Dit is ook het geval bij 1 op de 8 kinderen. Dat is een verviervoudiging van de cijfers ten opzichte van de jaren zestig. De Hartstichting en Kenniscentrum Sport & Bewegen willen dit terugdringen. Als gebiedsontwikkelaar heeft AM de mogelijkheid om daaraan bij te dragen en het sluit aan bij één van onze impactthema’s: Design for wellbeing. Hiermee stellen we ons als ultieme doel om bewoners in de gebieden die we ontwikkelen twee jaar langer in goede gezondheid te laten leven.” Ook de overheid vindt het tijd voor actie en moedigt gemeentes aan om aan de slag te gaan met gezondheid in de ruimtelijke omgeving. Frank: “Het is onderdeel van het nieuwe omgevingsbeleid, maar gemeentes vinden het nog lastig om het concreet te maken. De gids is een handreiking hiertoe. Een manier om het gesprek met elkaar aan te gaan over wat er mogelijk is.”

Natuurlijk is gezondheid meer dan alleen beweging. Toch is dit facet van gezondheid iets waar AM als gebiedsontwikkelaar de meeste invloed op heeft, legt Frank uit. “We kunnen mensen niet zeggen wat ze wel en niet mogen eten. We kunnen ze ook niet verbieden om te roken. Maar we kunnen een wijk wél zo inrichten dat het makkelijker wordt om de fiets te pakken of te wandelen. We kunnen zorgen dat auto’s meer uit het straatbeeld verdwijnen, zodat kinderen makkelijker op straat kunnen steppen en spelen.” Bovendien heeft meer beweging op verschillende manieren een groot effect op de gezondheid van mensen. Frank: “Het bewegen houdt je fysiek gezond, maar ook mentaal. Naar buiten gaan om te bewegen, te wandelen, sporten of fietsen, geeft ontspanning en het zorgt voor ontmoetingen.”

De gids is ingedeeld in vier verschillende schaalniveaus; gebouw, straat, wijk en plaats. Op elk niveau voorziet de gids in diverse voorbeelden van zowel nationale als internationale projecten, zowel van AM als van andere ontwikkelaars. De projecten bevatten de juiste ‘bouwstenen’ waarvan door Kenniscentrum Sport & Bewegen bewezen is dat ze een positief effect hebben op de gezondheid. Frank noemt er een aantal: “Op gebouwniveau zijn bijvoorbeeld gezamenlijke ruimtes waar plek is voor ontmoeting, sport en spel een bouwsteen. Dit passen we bijvoorbeeld toe in ons project De Stadsveteraan, in Amsterdam. Op straatniveau is shared space een goed bijvoorbeeld, zoals op Landgoed Wickevoort, in Haarlemmermeer. Shared space is een verkeersconcept waarbij de straat een open indeling heeft. Zonder verkeersborden en stoepranden. Voetgangers, fietsers en auto’s delen de ruimte. Een ander mooi voorbeeld in de gids is een spoorviaduct waaronder een boulderwand gecreëerd is. Hier kan nu geklommen worden en daarnaast is de plek voor wandelaars en fietsers veiliger en aantrekkelijker geworden.” Ook op wijk- en plaatsniveau zijn er talloze verrassende voorbeelden in de gids te zien. Een uitgebreide padenstructuur door een wijk die voert langs eetbare planten zoals in Rijnvliet, of de workwalks op de High Tech Campus Eindhoven, waar een padennetwerk de campus verbindt met de omliggende natuur. Op plaatsniveau is Den Grønne Sti’ (Het Groene Pad) in Denemarken een uitstekend toonbeeld van wat ontwerp kan doen. Het pad voor fietsers en voetgangers verbindt de belangrijkste parken, openbare ruimtes en gebouwen van de wijken Nørrebro en Frederiksberg met elkaar.

Het implementeren van de bouwstenen uit de gids is natuurlijk niet het enige wat nodig is om tot een straat, wijk of plaats te komen die beweging stimuleert. Er komt meer bij kijken. Voeling houden met de doelgroep is essentieel, vertelt Frank. “Bij AM gaan we in gesprek met bewoners en scholen over hoe de bewoners leven, wat ze willen, wat er nog ontbreekt in de omgeving en wat ze aanspreekt.” Daarnaast helpt het als activiteiten worden aangezwengeld. “Wij kunnen wel gezamenlijke ruimtes en sportvelden ontwikkelen, maar het moet vervolgens ook aangejaagd en beheerd worden. Daarom roepen we via deze gids ook gemeentes op om hun verantwoordelijkheid te nemen, zodat er een goede verankering is als een gebied wordt opgeleverd. Daarin draagt AM zelf bij met community managers die activiteiten organiseren, maar ook door de gemeentes moet het opgepakt worden. Zo kunnen we samen waarborgen dat de veranderingen blijvend zijn.”

Met de designguide wil AM verder laten zien dat alle groepen bedient kunnen worden als het gaat om beweging, van kinderen tot tieners en senioren, aldus Frank: “In veel buurten wordt er bijvoorbeeld voor jonge kinderen altijd wel iets aangelegd, maar de jeugd, die wordt vergeten.” Het verlangt ook wat extra communicatie, legt hij uit. “Een wipkip past altijd wel in een ontwerp, maar als je grotere sportplekken maakt, dan zul je dat vroeg in het proces moeten communiceren naar de toekomstige bewoners. Doe je dat te laat en zien ze ineens dat er een speel- of sportveld naast hun deur komt, dan kan dit bezwaren geven. Geef je het vooraf aan, dan weten ze precies waar ze aan beginnen en dat er wat geluidsoverlast kan zijn.” Voor senioren zijn bijvoorbeeld ontmoetingsplekken in en om het gebouw belangrijk. “Plekken waar ze makkelijk naar toe kunnen, zodat ze niet alleen maar op hun appartement blijven zitten.” De sociale contacten die zo ontstaan vormen een belangrijk onderdeel van wellbeing, aldus Frank: “Je komt elkaar tegen, je hebt iets te doen, want je kunt samen sporten of wandelen in de wijk.” Zelf heeft hij ook die ervaring. “Ik woon in een autovrije straat en ik merk dat het veel makkelijker is om daar spontaan met buren in contact te komen.”

Tot slot omschrijft Frank hoe voor hem de ideale, gezonde wijk eruit zou zien: “Dat is een wijk waar de auto uit de straat verdwenen is. Waar kinderen op straat kunnen spelen en waar de omgeving zo aantrekkelijk is ingericht dat mensen makkelijk naar buiten gaan om te bewegen, sporten en de fiets te pakken. Om uiteindelijk twee jaar langer te leven in goede gezondheid.”